Wstawki

Wstawka numer 131

Koszalin, 20. sierpnia Roku Pańskiego 2024.

Autorecenzja

Ten tekst miał mieć tytuł „Szczyt autopromocji”. Jednakże, co w tym niezwykłego, że ktoś sam siebie reklamuje. Gorzej jest, gdy ktoś napisze o sobie coś, co nie koniecznie jest zbiorem po­chlebstw. Taki autoimmunologiczny tekst wydać się może raczej szczytem masochizmu, ale niech tam, spróbujmy.

Napisałem książkę. To nie grzech, szczególnie, że to nie pierwsza książka w moim życiu. Ale tę wydałem. Oczywiście, że własnym sumptem. To najgorsze z możliwych rozwiązań, wyjście w śle­py zaułek, i tak dalej w ten deseń powie każdy tak zwany autor. Autorzy to pewien rodzaj zwierząt, któ­re myślą, że myślą. A z myśleniem to nie ma wiele wspólnego.

Była pewna sprawa, w której uczestni­czyłem jako jej nakręcający. Jak pokręcający kluczem od zegara. Pamiętacie, to takie urzą­dzenie, które trzeba w ruch wprawić, napięć w nim sprężynę? Nie nowe technologie na baterie. A przecież i baterię też trzeba wy­mienić co pewien czas. Wygania­liśmy ener­getykę jądrową z naszej okolicy. Tę szlachet­ną, ten cud techniki, ten skwantyzowany lek na wszelkie bolączki energetyczne, ten ideal­ny przedmiot propagandy gadów w garnitu­rach, ten szczyt rozwoju genetycznego czło­wieka. I tak można do rana.

Traf, czyli ciemna wola kilku panów w garniturach, chciał, by taka elektrownia sta­nęła w Gą­skach pod Koszalinem. Tam jednak zadziałała demokracja. Nie była to żadna de­mokracja oddolna, jak to kreują ludzie z lo­kalnych władz, bo podsłuchały u Hendzla. Zwykła demokracja. Nie idealna a zwykła. Ludzie zrobili referendum podżegani przeze mnie do działania. Referendum zostało wy­grane. Dla przedstawicieli Narodu, którzy o sobie mówią „władza”, takie sprawy to nic. Dlatego działy się i inne rzeczy, by ten wynik wyegzekwować. Ale o tym nie jest moja książka. Ma tytuł „Gąski, czyli Ferma Lisia Atom”. Dlaczego tak? A dlaczego ma zieloną okładkę a nie, jak chcieli ludzie dla swych materiałów reklamowych w okresie walki z atomem, żółtą? Konwencja bajki a w takiej jest napisana, ma swoje normy i kanony. Czy to ograniczenia? Jest pewien formalny wy­móg i trzeba się go trzymać. Dla mnie moja książka to po prostu „Gąski”. Podtytuł jest ważny, ale nie najważniejszy. Wyszła w 2022 roku w Koszalinie.

O czym jest ta książka? O walce? O jakiej walce? Jak mogą walczyć biedne gąski z liskami? Pogryzą je? Będą je gonić całym stadem sycząc i machając skrzydłami jak dziecko na rowerze? Gąski mają małe rozumki. Niektóre się nawet zainteresowały, gdy doszła ich wieść, że książka stoi na eks­pozytorze w antykwariacie na głównej ulicy miasta. Sławna ulica Zwycięstwa. Coraz więcej pustek tam z roku na rok, odkąd postawili nowe centra handlowe z dala od centrum. Ale piszmy o książce.

Cała jest napisana ośmiozgłoskowcem rymowanym na ludowo wers-wers. To niedzisiejsze. Dla wydawców na przykład pisma „Dialog” to nie jest utwór współczesny. A ja mam prośbę do Czy­telnika tego tekstu, traktuj mnie jak pisarza z XVII wieku, gdy w Polsce była zapaść pisarska i umy­słowa ze względu na ciasną cenzurę szlachecką i brak światłych autorów (może oprócz Wespazjana Kochowskiego), ale przeczytaj moje „Gąski”. Niczego takiego nie napisał nikt od czasów Arystofane­sa. Nawet nie ma śladu w literaturze światowej takiego dzieła o demokracji. Wszyscy stale o niej mówią, ponoć zawojowała już świat, wszędzie jej pełno nawet w Indiach, a pracy o niej w taki spo­sób nie napisał nikt. Przeczytaj, a sam się przekonasz. Demokracja ma zalety, ale ma też i koszmarne wady. Jest pełna patologii i agresji, ale ma też coś podniosłego w sobie, choć toczy się w wyjątkowo wulgarnym błotnisku. I to jest właśnie piękne w niej.

Niektórzy miejscowi pofatygowali się nawet po to, by zastraszać księgarza, bo antykwariusz, który zgodził się na sprzedaż nowej książki to jest jednak księgarz. Wparowali i pytają: „A wie pan, że to jest kontrowersyjna postać?”. Pytali, rzecz jasna o mnie. Niedobry autor, który napisał o bied­nych uczciwych ludziach taki paszkwil. Bardzo niedobry. A ciekawostką jest, że ci akurat od począt­ku działali na szkodę ludzi, bo chcieli, by ta elektrownia tam stanęła pośrodku setek domków wypo­czynkowych, pensjonatów, hoteli, apartamentowców, smażalni i restauracyjek. Rzecz zrozumiała, że i teraz będą działać na szkodę moich „Gąsek”. Moje „Gąski” im solą w oku stoją. Tacy są i nie zmieni ich żadne o nich pisanie, choć marginalizm tych postaci jest aż nazbyt oczywisty.

Władza lokalna, która jednak na skutek swoich wieloletnich kłamstw, straciła w końcu man­dat społeczny, zainteresowała się tym utworem tylko pod kątem, co tam jest o niej. I, że to wszystko kłamstwa. Cóż postaci nie są podane wprost, jak to w bajce. Ktoś jest lisem a ktoś penisem. Jakby to powiedziały one same, postaci z moich „Gąsek”. Koszalin jest małym miastem, ale w Polsce takich Koszalinów jest z pięćdziesiąt. Gdzieś tam pewnie i na przykład w Atenach, miejscu narodzin demo­kracji greckiej, bo są starsze podania o demokracji na przykład w Biblii, albo w Nowym Jorku, ktoś czeka z utęsknieniem, by przeczytać te moje „Gąski”. Żeby zobaczyć portret własny – demokracji. Na pewno niedobry, kiepski, kiczowaty, tandetny, obskurny, wulgarny i odarty z awangardowej wy­obraźni.

Cóż, to jest o faktach. Fakty są nieubłagane. Te to dopiero są do przodu. Sceny są stylizowane do rymu, bo kto mówi rymem. Jednakże wszystkie są na faktach. Zresztą, kto mówił rymem w cza­sach Shakespeare'a, Moliera czy Fredry? Ludzie nie składają się z pigmentów i oleju, składników podstawowych olejnych farb malarskich a jednak ich portrety tym były i są nadal malowane. Po­wiedzmy, tym razem to jest pastela, albo farba akrylowa jako podkład a za werniks robi lakier do felg samochodowych. Co to ma za znaczenie?

Akcja jest wartka, bo to otwór akcji. Dorwać się i stado przydomowych nielotów zamienić w armię pokonującą lisy. To jest sztuka, która się nam udała. Wyobraźcie sobie na scenie, jak to bę­dzie wyglądać, jak postaci w gęsich kostiumach będą biegać, gadać, biadolić i wrzeszczeć. Ich gęsie filozofie, ich gęsie myślenie i ich gęsie posiedzenie. To gęsi umieją. W moich „Gąskach” to wszystko jest. Tarzające się w błocie naszej rzeczywistości, tej cudownej, takiej ładnej i komercyjnej, takiej cacy. Wszędzie ładne chodniczki, doniczki i trawniczki. A tu, proszę bardzo, gąski w ataku.

Czy myślicie, i Ty, drogi Czytelniku, że nawymyślałem, że przesadzam? Nigdy w życiu. Prosta historyjka, kosztująca jak każde proste rozwiązanie najwięcej. Żeby ją spłodzić, trzeba było tam być. I to nie tylko jako widz, kibic czy statysta. Trzeba było być głównym rozgrywającym. Tym znienawi­dzonym, podejrzanym o niecne zamiary, tym właśnie. Inaczej to żadna książka o demokracji w kon­wencji udramatyzowanej bajki do dzisiaj by nie powstała. Niech ją potępiają kpy pospolitego rusze­nia, niech ją atakują krytycy poprawności literackiej. Na pewno na to zasłużyła, bo jest objawem nie­pokornej chęci ludzi do tego, by samemu decydować o sobie i o swoim losie, a nie zdawania się na wątpliwej jakości decyzje innych.

Uzurpator, a takim jest lud, ma swoje złe nawyki. Boi się despotów, tyranów, choć sam ich so­bie na łeb sprowadza. To taka własność ludowa ludu. Popróbujcie to opisać możliwie zwięźle. W dwu zdaniach na dwie stronice. Przemyślcie to, użyjcie inteligencji naturalnej, sobie przyrodzonej. A jeśli to okaże się ponad siły każdego, przeczytajcie moje „Gąski”. Tam są portrety niejednego z ludu. Każdy jakoś z lepszym lub gorszym skutkiem może dopasować je do siebie samego. Postaci jest tak dużo, że wydaje się, że aż za dużo. Gubi się człowiek w nich i ich imionach czy przydomkach. Jak w Biblii albo u Homera. Ale, czy to źle? Jest co przerobić jeszcze raz.

Dyrektorzy teatrów, ci siedzący za tymi swoimi biurkami w zacisz­nych gabinetach z pra­wem do wła­snego miejsca parkin­gowego pod najważniejszymi insty­tucjami w mieście. Do nich kieruję te parę słów na koniec. Teatr jest najważ­niejszą instytucją państwa. Nawet całkowicie prywatny. Nie urzędy i sądy. W teatrze daje się rozłado­wać napięcie, które spina ludzi w ich małostkach, złościach, zawi­ściach i egoizmach. Skumulo­wane na chwilę się rozlatuje po spekta­klu. Czy to dużo? Weźcie na tape­tę moje „Gąski”, to po prostu się opłaci. Skoro ta demokracja jest taka ważna a nie ma swojego por­tretu oprócz moich „Gąsek”, to lu­dzie przyjdą. Zobaczą w pigułce portrety samych siebie.

W godzinie presji, w chwili pró­by ludzie zachowują się inaczej niż na co dzień. Ich zachowa­nie jest, oczywiście, nacechowane ich cha­rakterami, ale pewne postawy są niecodzienne. Ilość tych nieco­dzienności jest jednak ograniczona. Nie jest to niewyczerpane źródło. Uchwycenie ich, to rzecz niezwy­kle trudna. A w moich „Gąskach” przyłapane są prawie wszystkie i to na gorącym uczynku.

Dlatego idźcie spokojnie, wycią­gnijcie z kieszeni te parę zło­tych i zapłaćcie księgarzowi za tę ucztę z gąsek. Nie żałujcie. Nie ża­łujcie na książkę papierową. Jest odporna na wyłączenie prądu, któ­rym stra­szą ludzi osobniki w gar­niturach. Czy to nie wystarczy? Dzięki lu­dziom dopracowa­ła się po prawie dwu latach erra­ty.

Z Bogiem.

Andrzej Marek Hendzel